Herinner je nog het moment waarop je je diploma in de lucht stak, de wereld aan je voeten en het gevoel had: nu weet ik alles wat ik moet weten.
Fast forward tien jaar later en daar sta je: niet als advocaat, maar als UX-designer. Of niet als leerkracht, maar als HR-consultant.

Wat is er in die tussentijd gebeurd?
‍Simpel: leren. Maar niet alleen het soort leren dat in een klaslokaal past, met een PowerPoint en een curriculum dat naar stress ruikt. Nee, ook het soort leren dat je meeneemt in je rugzak, dat groeit terwijl je het niet in de gaten hebt. Net dat is de magie van leren in de praktijk: een voortdurende wisselwerking tussen formeel en informeel leren.

‍

Formeel of informeel?

Laat ons eerst even stilstaan bij wat we bedoelen als we spreken over formeel en informeel leren:

• Formeel leren omvat alles wat georganiseerd en gestructureerd verloopt. Het betreft leren met een plan, een doel en soms ook een certificaat. Denk hierbij aan opleidingen, e-learnings, webinars, interne cursussen, etc. Formeel leren geeft richting, structuur en een gemeenschappelijke basis.
  ‍
• Informeel leren daarentegen gebeurt spontaan en ongepland. Je leert omdat je iets probeert, omdat iets mislukt, of omdat je collega toevallig een Excel-truc toont. Het is leren dat zich niet laat plannen, maar dat vaak het meest beklijft.

De nuance hier is dat beide vormen elkaar aanvullen: formeel leren biedt de basis, informeel leren maakt die basis levend.

‍

De grenzen van formeel leren

Formeel leren is essentieel, laat dat duidelijk zijn. Zonder formeel leren hadden we artsen die op gevoel zouden opereren en piloten die hun vliegervaring enkel uit Microsoft Flight Simulator halen. Formeel leren biedt structuur, een gedeelde taal en een stevig fundament. Maar het probleem ontstaat wanneer we denken dat het ook het eindpunt is.

Formeel leren kan kennis overdragen, maar niet altijd gedrag of inzicht. Het kan uitleggen wat je moet doen, maar zelden hoe het voelt als je het echt moet doen.

Bovendien verandert de wereld sneller dan een curriculum kan volgen. Tegen de tijd dat een opleiding geactualiseerd is, heeft de praktijk soms alweer nieuwe eisen gesteld. En dus nemen we wat we formeel geleerd hebben en vullen we het in de praktijk verder aan, vaak zonder dat we het altijd beseffen.

‍

Waarom informeel leren zo krachtig is

Informeel leren werkt zo goed omdat het plaatsvindt in echte context. Je leert op het moment dat het ertoe doet. Het brein houdt van relevantie: wat vandaag nodig is, blijft beter hangen dan wat ooit handig zou kunnen zijn.

Bovendien gaat informeel leren over betekenis geven. Wanneer je iets probeert, faalt en het daarna beter snapt, bouw je niet alleen kennis op, maar ook begrip. Dat soort leren is emotioneel geladen en emoties zijn krachtige geheugenversterkers.

We zijn gemaakt om ook te leren door te doen, te imiteren, te praten, te reflecteren. Niet enkel om passief te luisteren naar een PowerPoint met zestien bullets per slide.

‍

Hoe informeel leren tot leven komt op de werkvloer

Informeel leren gebeurt niet vanzelf. Het ontstaat wanneer mensen bewust een omgeving creëren waarin leren onderdeel is van het dagelijkse werk. Dat kan op heel eenvoudige, maar krachtige manieren:

• Denk hardop: leg uit wat je doet en waarom, zodat anderen je denkproces kunnen volgen.
• Geef kleine, haalbare opdrachten die aansluiten bij wat iemand al ziet of ervaart.
• Moedig vragen aan, ook als ze vanzelfsprekend lijken.
• Geef meteen feedback, terwijl de ervaring nog vers is.
• Laat mensen meedoen, niet alleen meekijken.

Die actieve betrokkenheid maakt het verschil. Je begrijpt sneller waarom iets werkt, niet alleen hoe. Leren is niet iets wat we alleen doen, maar iets wat tussen mensen ontstaat: in vertrouwen, uit nieuwsgierigheid en dankzij gedeelde ervaring.

‍

Hoe organisaties informeel leren kunnen versterken

Informeel leren laat zich niet opleggen, maar je kan er dus wel de juiste condities voor creëren. Het vraagt om een cultuur die leren niet alleen toelaat, maar actief aanmoedigt.

Een paar tips die ik uit eigen ervaring meeneem:

1. Creëer psychologische veiligheid
   Zonder veiligheid geen leerklimaat. Mensen leren pas echt als ze fouten durven maken. Als “ik weet het niet” geen risico is, maar een startpunt.
   ‍
2. Koppel nieuwkomers aan ervaren collega’s
   Buddy- of mentorshipsystemen versnellen informeel leren, want kennis zit in mensen.
   ‍
3. Stimuleer reflectie
   Korte check-ins, coachingsgesprekken of zelfs een simpele vraag “Wat heb je vandaag geleerd?” helpen om ervaring om te zetten in inzicht.
   ‍
4. Bied lichte structuur
   Een overzicht of roadmap biedt houvast zonder spontaniteit te verstikken. Denk aan een visuele leergids of een lijstje met suggesties voor wat iemand de eerste weken kan observeren of proberen.
   ‍
5. Gebruik technologie slim
   Interne wiki’s, chatkanalen (bv. Teams, Slack) of microlearnings ondersteunen kennisdeling zonder alles te formaliseren. Technologie moet een hulpmiddel zijn, geen hindernis of doel op zich.

Binnen organisaties zijn formele leerstappen noodzakelijk. Maar zelfs daar kan je informeel leren verweven via praktijkopdrachten, peer learning of communities of practice.

Het is geen kwestie van of-of, maar van en-en.

‍

Levenslang leren als dagelijkse praktijk

We hebben de term ‘levenslang leren’ intussen grijs gebruikt, maar het blijft relevant. Alleen klinkt het dan alsof we nooit ‘klaar’ mogen zijn. Misschien helpt het om er anders naar te kijken: niet als een verplichting, maar als een natuurlijke staat van nieuwsgierigheid.

Levenslang leren betekent niet dat je eeuwig opleidingen moet volgen. Het betekent dat je bewust blijft van wat je nog niet weet en openstaat om het te ontdekken. Dat kan via een cursus, maar net zo goed via feedback, samenwerking of een nieuwe uitdaging.

Het mooiste aan informeel leren is dat het geen extra tijd vraagt, het gebeurt terwijl je werkt. Je hoeft het alleen te (h)erkennen en te waarderen.

En zo keren we terug naar dat beginmoment: het diploma in de lucht, vol verwachtingen. Alleen weten we nu: leren stopt daar niet. Het leeft verder in alles wat we doen, proberen en delen.

‍

Conclusie

Je weet nu waarom investeren in informeel leren waardevol is. Het geeft namelijk kleur aan onze groei en maakt kennis tastbaar. Tegelijkertijd is het geen op zichzelf staand wondermiddel: zonder een stevig fundament, duidelijke richting en een gedeelde taal blijft het een los verhaal.

‍

Formeel leren geeft je het gereedschap.
Informeel leren laat je zien wanneer je het nodig hebt en wat je ermee kan bouwen.

‍

In een volgende blog duiken we dieper in waarom het minstens even belangrijk is om te blijven investeren in formeel leren. Stay tuned!